اختراع حاصل و ثمره تلاش فکری و تراوش ذهنی مخترع است که در قالب یک محصول صنعتی یا فرایند صنعتی متبلور می شود و اختراع در اینجا معادل واژه (INVENTION) است. اما از اختراع در قوانین مختلف کشورها زمانی حمایت می شود که این اختراعات طبق تشریفات خارجه آن کشور در موعد و زمان مقرر به ثبت رسیده باشد و شرایط استفاده از این حق ثبت آن در نزد مرجع ذیصلاح (اداره ثبت اختراعات) می باشد و در اینجا حق اختراع معادل واژه (PATENT) می باشد.
پس از ثبت و اعطاء حق اختراع به مالک و مخترع بر طبق قانون به دو شکل از اختراع حمایت می شود.
1- حمایت ایجابی، یعنی اینکه به دارنده حق می دهد که از خلاقیت و تلاش ذهنی خود بهره برد
2- حمایت سلبی، سایرین را مکلف می کند که به این حقوق حاصل از آفرینشهای فکری احترام گذاشته و مانع از هرگونه حق نقص حق بدون اجازه مالک این حقوق بشود. فلذا مخترع حق انحصاری نسبت به ساخت، صادرات، واردات ، عرضه برای فروش، فروش و استفاده از فراورده و کالاهایی که مستقیما از طریق فرایند بدست می ایند را دارد.
مدت اعتبار ورقه ثبت اختراع:
اعتبار گواهینامه ثبت اختراع پس از 20 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع منتفی می شود البته حفظ گواهینامه اختراع در این 20 سال منوط به پرداخت اقساط سالیانه می باشد.
اختراعات غیر قابل ثبت (استثنائات اختراع):
طبق ماده 4 قانون موارد زیر از حیطه حمایت از اختراعات خارج است:
الف – کشفیات، نظریه های علمی، روشهای ریاضی و آثار هنری
ب – طرحها و قواعد با روشهای انجام کارتجاری و سایر فعالیتهای ذهنی و اجتماعی
ج- روشهای تشخیص و معالجه بیماریهای انسان یا حیوان این بند شامل فرآورده های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روشهای مزبور نمی شود
د- منابع ژنتیک و اجراء ژنتیک تشکیل دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها
ه – آنچه قبلا در فنون و صنایع پیش بینی شده باشد
فن یا صنعت قبلی عبارت است از هر چیزی که در نقطه ای از جهان از طریق انتشار کتبی یا شفاهی یا از طریق استفاده عملی و یا هر طریق دیگر قبل از تقاضا و یا در موارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع افشاء شده باشد. در صورتی که افشاء اختراع ظرف مدت 6 ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد مانع ثبت نخواهد بود.
چگونگی ثبت اختراع در ایران:
متولی انجام امور مربوط به ثبت اختراعات در ایران، اداره مالکیت های صنعتی می باشد، این سازمان با معرفی سامانه ای به آدرس http://iripo.ssaa.ir امکان ثبت ایتنرنتی اختراع را فراهم آورده است.
متقاضیان پس از مراجعه به این سامانه می بایست اطلاعات شخصی خود اعمم از تصویر کپی شناسنامه، کارت ملی و روزنامه رسمی تاسیس (برای اشخاص حقوقی) و مشخصات فنی اختراع را درج نمایند. تا توسط کارشناسان مورد بررسی قرار گیرد.
توجه داشته باشید که ممکن است در پاره ای از موارد اختراع به سفارش شخص حقیقی یا حقوقی انجام گرفته باشد که در این صورت شخص سفارش دهند صاحب حقوق این اختراع می باشد و می بایست این شخص به عنوان دریافتکننده ابلاغها در وبسایت معرفی گردد تا اطلاعات لازم را از طریق ایمیل یا پیامک دریافت نماید .
در رابطه با مشخصات فنی اختراع نیز در ابتدا لازم است متقاضیان برای یافته خود نامی تعیین نموده و به وضوح مشخصات فنی و تخصصی آن را شرح نمایند.
در توصیف مشخصات اختراع می بایست به نکاتی مانند حوزه کارکرد اختراع (پزشکی، کشاورزی صنعتی و غیره )، اهداف مخترع از ساخت اختراع، تاکید بر نوآورانه بودن اختراع با توجه به موارد احتمالی مشابه پیشین، شرح چگونکی کارکرد اختراع بطوری که کارشناس مربوط بتواند در صورت لزوم آن را پیاده سازی نماید و در انتها نیز لازم است به فواید اختراع اشاره گردد.
سپس می بایست ادعانامه توسط متقاضی تکمیل گردد، این سند حدود پشتیبانی از یک اختراع را مشخص می نماید.
اظهارنامه ثبت اختراع بایست در سه نسخه فرمی خاص و به زبان فارسی تکمیل گردد و با قید تاریخ تنظیم به امضای متقاضی برسد و حاوی اطلاعات ذیل باشد :
-اطلاعات کامل متقاضی اعمم از نام، شماره ملی، آدرس، کد پستی محل سکونت، تابعیت و شغل.
-ارائه عنوانی که برای اختراع در نظر گرفته شده است.
-تمامی اطلاعاتی که شرح و توصیف کاملی از اختراع باشد شامل: توصیف، ادعانامه، توضیح خلاصه اختراع و شکلها، نقشهها و هر گونه اطلاعات ضروری دیگر.
-معرفی حوزه کاربرد اختراع.
-درخواست کتبی مخترع اگر نمیخواهد اختراع به نام وی ثبت گردد.
-ارائه رسید پرداخت هزینه‌های مربوطه.
پس از ارسال اظهارنامه و بررسی آن توسط کارشناسان مربوطه لازم است متقاضی به صورت حضوری به اداره مالکیت صنعتی مراجعه نماید و پس از انجام امور ثبت اختراع می بایست جهت اطلاع عموم نسبت به درج آگهی در روزنامه رسمی کشور اقدام گردد و گواهی نهایی ثبت اختراع دریافت گردد. در نهایت نیز لازم است برای اتمام کار متقاضی با مدارک ثبت اختراع بنیاد ملی نخبگان مراجعه نماید.
توجه داشته باشید که بنا بر قوانین ثبت اختراع در ایران حقوق انحصاری اختراع به مدت بیست سال در نظر گرفته شده است .
مراحل ارزیابی ثبت اختراع خارجی
بررسی اولیه (شکلی)
نحوه ی تنظیم و تهیه ی تقاضانامه و الزامات رسمی طبق قوانین دیگر کشورها ارزیابی می گردد:
- افشا نمودن بطور کامل
- رعایت کردن حق تقدم
- اختراع واحد
- موضوع قابل ثبت و مناسب
بررسی ماهوی
شرایط محتوایی اختراع که از راه مقایسه با دانش های پیشین سنجش می شود:
- سودمند باشد یا دارای کاربرد صنعتی باشد
- نوآوری داشته باشد
- ابتکار داشته باشد و بدیهی نباشد.
اهمیت ثبت اختراع
از ابتدای بشریت تا کنون،اختراعات باعث متحول شدن زندگی انسان ها شده است. هر کاری که روزی غیر ممکن به نظر می رسید، با گذشت زمان با وجود اختراعات و اکتشافات جدید به سادگی امکان پذیر شده است. امروزه با قدرت یافتن شبکه های اجتماعی و رسانه های گروهی، یک اتفاق یا خبر یک اختراع و نوآوری به سرعت در جهان منعکس می شود. بنابراین حفظ امتیاز ثبت اختراع ضرورت می یابد تا از مخترع اصلی حمایت شود.
منظور از پتنت (patent) یا سند ثبت اختراع چه می باشد؟
به موجب این سند، حقوق انحصاری محصول و یا فرآیند ثبت شده به عنوان اختراع در اختیار مخترع و یا کسی که نماینده قانونی او محسوب می شود، قرار می گیرد. براین اساس، بدون جلب رضایت صاحب پتنت نمی توان اختراع مورد نظر را تولید و توزیع نمود و یا به فروش رساند. این حقوق بسته به قوانین کشورهای مختلف تا ۲۰ سال پابرجا هستند.
برای ثبت اختراع به چه مدارکی نیاز دارید؟
- اظهارنامه مخصوص اختراع در سه نسخه (باید از بخش اوراق بهادار اداره ثبت دریافت شود)
- توصیف کامل اختراع شامل نام و زمینه فنی و اهداف و … که باید در سه نسخه تنظیم شود.
- مشخصات هویتی مخترع و کپی کارت ملی
نکته: در صورتی که مخترع نخواهد اسمی از او ثبت شود باید درخواست کتبی ارائه نماید.
- در صورتی که نماینده قانونی مخترع مبادرت به ثبت اختراع کند، مدارک هویتی نماینده قانونی نیز مورد نیاز است.
- ارائه رسید بانکی واریز هزینه های ثبت اختراع
ثبت اختراع در ایران چه مراحلی دارد؟
ثبت شدن اظهارنامه اختراع در سایت اداره ثبت
پس از آماده کردن و تحویل دادن مدارک ثبت اختراع، اظهارنامه در سایت ثبت خواهد شد و شماره و تاریخ اظهارنامه در اختیار شما قرار خواهد گرفت. لازم به ذکر است که پیش از این مرحله هرگز نباید مقاله یا هیچ گونه افشا از اختراع خود در مجامع عمومی داشته باشید.
مورد بررسی قرار گرفتن اختراع توسط کارشناس مربوطه
در این مرحله پرونده اختراع درنوبت بررسی قرار می گیرد و اگر نقصی در مدارک موجود باشد به تنظیم کننده اطلاع رسانی خواهد شد.
استعلام نهایی
یک نامه برای استعلام از جدید بودن و ابتکاری بودن اختراع به یکی از مراکز علمی که تایید شده است ارسال خواهد شد. در این مرحله ممکن است سوالاتی نیز مطرح شود و در صورت مثبت بودن روند انجام امور، فرآیند تکمیل شده و گواهی ثبت اختراع صادر خواهد شد.
انواع حمایت از ثبت اختراع
پس از ثبت اختراع و اعطاء حق اختراع به مالک و مخترع بر طبق قانون به دو شکل از ثبت اختراع حمایت می شود:
- حمایت ایجابی: یعنی اینکه به دارنده حق می دهد که از خلاقیت و تلاش ذهنی خود بهره برد
- حمایت سلبی: سایرین را مکلف می کند که به این حقوق حاصل از آفرینشهای فکری احترام گذاشته و مانع از هرگونه حق نقص حق بدون اجازه مالک این حقوق بشود. فلذا مخترع حق انحصاری نسبت به ساخت ، صادرات، واردات، عرضه برای فروش و استفاده از فراورده و کالاهایی که مستقیما از طریق فرایند بدست می آیند را دارد.
روش های ثبت اختراع
(1روش تحقیقی
بعضی از كشورها با بهره جستن از وسایل و امكانات و آزمایشگاه های مختلف در زمینه های متفاوت نسبت به بررسی ماهوی اختراع مخترع اقدام می نمایند و آزمایشات مدت مدیدی بطول می انجامد تا ادعای مخترع در خصوص اختراعش مورد بررسی قرار گرفته و صحت یا سقم ادعایش مشخص شود.
در این نظام سعی می شود كه اختراع قبل از ثبت بطور محرمانه نگهداری و حق تقدمی برای ثبت جهت متقاضی منظور شود و اگر ادعای مخترع مقرون به صحت تشخیص داده شد نسبت به ثبت از تاریخ تقاضا و چنانچه ادعای مخترع صحت نداشته باشد نسبت به رد اختراع اقدام می گردد. در برخی از كشورها از هر دو روش استفاده می گردد مثلا در سوئیس در مورد اختراعاتی كه در زمینه ساعت و دارو انجام می گیرد روش تحقیقی ودر سایر زمینه ها با استفاده از روش اعلامی نسبت به ثبت اقدام می شود.
بهره جویی از روش اعلامی و تحقیقی هر كدام مزایا و معایبی دارد كه ذكر آن در حوصله این مقال نمی گنجد قدر مسلم قانونگذار هر گشور استفاده از یكی از دو روش فوق را متناسب با مقتضیات ومصلحتهای خاص خود بر می گزیند ومقررات خاص آن را برای همگان لازم الاتباع می شمارد.
(2روش اعلامی
ثبت اختراع به نحوه روش اعلامی بر اساس ادعای مخترع صورت می گیرد در این روش ادعای مخترع مقرون به صحت تلقی شده و به شرط عدم سابقه ثبت ادعای مخترع به ثبت می رسد ماده ٣٦ قانون ثبت علایم تجارتی و اختراعات مقرر می دارد كه: ورقه (سند) اختراع به هیچ وجه برای قابل استفاده بودن و یا جدید بودن و یا حقیقی بودن اختراع سندیت ندارد و همچنین ورقه اختراع مزبور به هیچ وجه دلالت بر این نمیكند كه تقاضا كننده یا موكل او مخترع واقعی می باشد و یا شرح اختراع یا نقشه های آن صحیح است و اشخاص ذینفع می توانند نسبت به موارد مزبور در محكمه ابتدایی تهران اقامه دعوی كرده و خلاف آنرا ثابت نمایند در پرونده سبقه و ثبتی خود داشته باشد.
با عنایت به ماده فوق الذكر روش ثبت اختراع در ایران روش اعلامی می باشد مخترع مدارك اختراع ادعایی خود را به ثبت ملاصدرا تحویل می نماید و وکلای ثبت ملاصدرا در ارتباط با اداره مالیكت صنعتی با بررسی ادعای مخترع در سوابق ثبتی خود به شرط اینكه اختراع مذكور قبلا بنام دیگری به ثبت نرسیده باشد اقدام به ثبت اختراع خواهد نمود و سند اختراع (ورقه) به نام مخترع را صادر خواهد كرد در این حالت اداره مالكیت صنعتی كه مسئولیت صدور ورقه (سند) اختراع را به عهده دارد مسئول صحت وسقم اختراع مخترع نمی باشد بلكه مخترع شخصا پاسخگو خواهد بود و اگر شخص یا اشخاصی ادعایی نسبت به اختراع ثبت شده دارند باید درمحاكم ذیصلاح قضایی مستقر در تهران با خوانده قرار دادن مخترع اقامه دعوی نمایند و نتیجه رسیدگی و صدور حكم قطعی بیانگر واقعیت امر خواهد بود
چگونگی استفاده از حمایت های مالکیت فکری در خارج از کشور
۲-۱– تقاضانامه‌های (اظهارنامه‌های) ملی
برای حمایت از مالکیت فکری خود در خارج کشور، یک روش این است که به صورت مجزا، مستقیماً به دفاتر ملی مالکیت صنعتی (یا فکری) کشورهای موردنظر مراجعه کنید. در این روش، ممکن است مجبور باشید هر تقاضانامه را به زبان رسمی که معمولاً زبان ملی کشور مورد نظر است ترجمه کنید. همچنین شما ملزم هستید تا تمامی هزینه های قانونی که برای ثبت تقاضانامه در سطح ملی مقرر شده را بپردازید، خصوصاً در مورد ثبت اختراعات، ممکن است لازم باشد یک وکیل یا نماینده قانونی استخدام کنید؛ کسی که به شما کمک کند تمامی شرایط مورد نیاز برای ارائه¬ی یک تقاضا در کشور موردنظر را فراهم آورید. بنابراین، اگر شما هنوز در مرحله ارزیابی قابلیت تجاری اختراع، یا در حال کشف بازارهای صادراتی بالقوه یا شرکای تجاری برای لیسانس حقوق مالکیت فکری خود هستید، باید بدانید که روند ملی ثبت به طور فوق‌العاده هزینه‌بر و طاقت‌فرسا می‌باشد، به خصوص زمانی که بخواهید در تعداد زیادی از کشورها این حمایت‌ها را به دست آورید. برای به-دست آوردن چنین حمایت‌های گسترده‌ای، تسهیلاتی که توسط سازمان جهانی مالکیت فکری برای حمایت بین المللی از اختراعات، علایم تجاری و طرح های صنعتی پیشنهاد شده است، جایگزینی آسان‌تر و ارزان تر می باشد.
۲-۲درخواست های منطقه ای
برخی از کشورها موافقت نامه های منطقه ای را برای به دست آوردن حمایت های مالکیت فکری منعقد کرده‌اند که به موجب این موافقتنامه‌ها، با تقدیم یک تقاضانامه واحد می‌توانید از حمایت در کل منطقه برخوردار شوید. دفاتر مالکیت فکری این مناطق شامل موارد زیر هستند:
- اداره ثبت اختراعات اروپا
- اداره همسان سازی بازار اینترنتی اروپا
- اداره مالکیت صنعتی منطقه آفریقا
- اداره مالکیت فکری منطقه آفریقا
- اداره اختراعات اورسیا
- اداره علامت های تجاری بنی لاکس و اداره طرح های بنی لاکس
- اداره ثبت اختراعات شورای همکاری کشورهای عربی حوزه‌ی خلیج فارس
حمایت های بین المللی
نظام های مدیریت سازمان جهانی مالکیت فکری برای حمایت بین المللی ثبت اختراع فرآیند جستجوی هم زمان در تعداد زیادی از کشورها را به طور قابل توجهی آسان کرده‌اند. به جای ثبت درخواست ملی به زبان های گوناگون، این نظام های حمایت بین المللی شما را قادر می سازد که تنها با یک تقاضانامه و با یک زبان واحد و با یک بار پرداخت هزینه، تقاضانامه خود را ثبت کنید. این نظام‌های ثبت بین المللی نه تنها فرآیندهای ثبت را تسهیل می کنند، بلکه موجب کاهش قابل ملاحظه هزینه های دست یابی به حمایت های بین المللی می شود. در مورد ثبت اختراعات، معاهده¬ی همکاری ثبت اختراع PCT یا Patent Coorperation Treaty) موجب می شود که متقاضی زمان بیشتری برای ارزیابی ارزش تجاری اختراعات، پیش از پرداخت هزینه‌های فاز ملی داشته باشد (زمان حقّ تقدّم در معاهده PCT، ۱۸ ماه بیشتر از زمان حق تقدّم در کنوانسیون پاریس است. بنابراین متقاضی از تاریخ درخواست ثبت از طریق PCT به مدّت ۳۰ ماه برای پیگیری ثبت اختراع آن مهلت دارد). نظام های مدیریت سازمان جهانی مالکیت فکری برای حمایت بین المللی شامل ۳ سازوکار مختلف حمایتی برای حقوق مالکیت صنعتی می باشند:
- حمایت بین المللی از اختراعات که به موجب معاهده PCT فراهم شده است. با ثبت یک تقاضانامه ثبت اختراع بین المللی، به موجب PCT، در واقع شما، حمایت از یک اختراع را در هر یک از کشورهای عضو معاهده در سراسر جهان درخواست می کنید. لازم به ذکر است که ایران عضویت این معاهده را پذیرفته است ولی به دلایل مشکلات زیرساختی، هنوز اجرایی نشده است. بعد از اجرایی شدن این قانون مخترعان و شرکت های دانش بنیان قادر خواهند بود تا از طریق اداره کل مالکیت صنعتی کشور، نسبت به ثبت اختراع در کشورهای موردنظر اقدام نمایند.
- حمایت بین المللی از علایم تجاری که به موجب سیستم مادرید (Madrid System) فراهم شده است. سیستم مادرید تا حد زیادی روند ثبت یک علامت تجاری را در کشورهای متعددی که عضو این سیستم هستند، ساده نموده است. آثار حقوقی یک تقاضانامه‌ی ثبت بین المللی علامت به موجب سیستم مادرید همانند تقاضای ثبت علامت در هر یک از کشورهای تعیین شده توسط متقاضی است، مگر این-که توسط دفاتر کشور تعیین شده در یک مدت زمان مشخص رد شود.
- حمایت بین المللی از طرح های صنعتی که به موجب موافقت نامه لاهه (Agreement Hague) فراهم شده است. این روش به مالک طرح صنعتی این امکان را می دهد تا طرح خود را به سادگی و با ثبت یک تقاضانامه دفتر بین‌المللی سازمان جهانی مالکیت فکری، با یک زبان واحد و با هزینه های رایج در چندین کشور مورد حمایت قرار دهد.